Urgimchak turi

KhKhI asr tekhnika taraqqiyoti asri. Bu asrda inson quli bilan yaratilayotgan kashfiyotlar insonlarning jamiyatda yashashini engillashtirib, ularning hayot mazmunini taminlab bermoqda. Internet tarmogida insonlarning virtual muhitdagi khatti – harakatlari, ularning uzaro suhbatlarini taminlovchi ijtimoiy tarmoqlar ham shunday kashfiyotlar sirasiga kiradi.

“The Roal Pingdom” tahliliy kompaniyasi malumotlariga kura bugungi kunda Er yuzida 2,1 milliard internetdan foydalanuvchilar bulib, shundan 44 foizi (922,2 million) Osiyo mintaqasiga tugri kelmoqda. Bu kursatkich Evropada 23 foiz (476,2million), Shimoliy Amerikada 13 foiz (271,1million)ga yaqin, Afrikada 6 foiz (118,6 million), Yaqin sharq mintaqasida 3 foiz (68,6 million), Avstraliyada esa 1 foiz (21,3 million)ni tashkil etadi. Shulardan takhminan etti yuz million aholi ijtimoiy tarmoqdan foydalanadi, bu esa dunyo aholisining takhminan 10% ni tashkil etadi.

Hozirda rivojlangan mamlakatlar bilan tengma – teng buylashayotgan Uzbekistonda barcha sohalarda bulgani kabi akhborot tekhnologiyalari sohasida ham bir qancha yutuqlarga erishildi. Mustaqillikning ilk yillaridan boshlab talim tizimiga informatika faninining joriy etilishi, mamlakatimizning barcha maktablari, lisey va kollejlar, Oliy uquv yurtlari, davlat muassasalari, korkhona va tashkilotlar, davolash maskanlari eng zamonaviy akhborot tekhnologiyalar bilan taminlanishi, yurtimizda faoliyat kursatayotgan bir qator provayderlarning aholiga khizmat kursatish sifatini oshirilishi yurtimizda internet tarmogidan foydalanuvchilar sonining ortishiga sabab buldi. Hozirgi kunda Uzbekistonda takhminan 25 foiz (7million) aholi internet tarmogidan foydalanadi. Bundan kurinib turibdiki internet tarmogidan foydalanishda Uzbekiston etakchi mamlakatlar qatoriga kiradi.

Mamlakatimizda internet tarmogidan foydalanuvchilar soni kupayib borayotgani bizni quvontiradi, albatta. Ammo har bir kashfiyotning ijobiy tomonlari bilan bir qatorda uning salbiy taraflari mavjud. Buni ijtimoy tarmoqlar misolida ham kurishimiz mumkin. Hozirgi kunda ijtimoiy tarmoqlardan foydalanuvchilarning kupchiligini yoshlar tashkil etashini hisobga olsak, “urgimchak turi”ning salbiy taraflari aynan yoshlarga tasir utkazishini kurishimiz mumkin. Bugun dunyo aholisini larzaga solayotgan, millatlarni gomogenlashuvga olib keladigan, milliy madaniyatni yuq qilayotgan globallashuv jarayoni ijtimoiy tarmoqlarda uz salbiy tasirini shunday utkazmoqdaki, mafkuraviy immuniteti shakllanmagan har qanday mamlakat yoshlari uning girdobiga tushib qolmoqda.

Khush, ijtimoiy tarmoqlarning tuzilishi qanday va uning salbiy jihatlari nimada? Ijtimoiy tarmoqlarning tuzilishi, skhemasi juda sodda bulib, shakhsiy sahifalar asosan mikroblog, baho, fotografiya, mehmon, bayramlar, reklama hamda qidiruv bulimlaridan iborat. Ijtimoiy tarmoqlardan foydalanishda asosan yorqin ranglardan foydalaniladi. Misol uchun ijtimoiy tarmoqlarning eng kuzga kuringanlaridan biri “Facebook” tarmogini olsak. Bugun “Facebook” ijtimoiy tarmogidan foydalanuvchilar soni 1 milliardni tashkil etadi. Bu esa majoziy manoda aholi soni buyicha dunyoda Khitoy va Hindistondan keyingi uchinchi virtual mamlakat hisoblanadi. Eng dahshatlisi Arab mamlakatlarida sodir bulgan quzgolon va tuntarishlarning tashabbuslari va boshaqaruvi aynan “Facebook” ijtimoiy tarmogi orqali amalga oshirilgan.

Ijtimoiy tarmoqdan foydalanuvchi kishi tarmoqdagi boshqa ishtirokchilar bilan virtual holatda muloqotga kirishgani sababli, uzini real muloqotdagidan kura ancha erkin his qiladi, shakhsiy sahifasini uzini khush kurgan rasmlari bilan tuldirishga, maqtov gaplarini yozishga harakat qiladi. Bir suz bilan aytganda u virtual dunyoda uzini ideal tasavvur etadi, bu esa uning real jamiyatda insonlar bilan muloqotida kuplab muammolarni keltirib chiqaradi.

Kunlik belgilangan muddatdan ortiq internet va ijtimoiy tarmoqlardan foydalangan kishilarda psikhologik qaramlik paydo buladi va okhir oqibat inson ongini tulaligicha qamrab oladi. Jamiyat urtasida utkazilgan anketa surovnomalarda aksariyat (32 foiz) aholi ijtimoiy tarmoqlar insoniyat uchun manaviy, psikhologik, jismoniy, iqtisodiy zarar keltirishini etirof etishgan.

Odnoklassniki.ru, mail.ru, znakomstva.ru kabi ijtimoiy tarmoqlar universal hisoblanib foydalanuvchi undan boshqa saytlarga utishi, yangiliklardan khabardor bulishi, uyinlarni uynashi, turli khil reklamalarni uqishi mumkin. Ijtimoiy tarmoqdagi reklama saytlari ayniqsa yoshlarni uziga tortadi, chunki ularning kupchiligini pornografik akhborotlar tashkil etadi. Tadqiqotlarga kura ijtimoiy tarmoqdan foydalanuvchi yoshlarning 28% pornografik saytlarga tobe bulib qolganlar, shuningdek, ijtimoiy tarmoqlardan foydalanuvchilarning uz sahifalaridagi rasmlarning 40 foizini pornografik ruhdagi suratlar tashkil etadi. Bu esa uz navbatida yoshlar tarbiyasiga tasir etib, ularni ahloqiy buzuqlikka olib keladi. Qolaversa kompyuter va mobil aloqa vositalaridan rejasiz yani tartibsiz ravishda foydalanish inson sogligiga ham putur etkazar ekan.

Hozirgi kunda mobil aloqa vositalaridan nafaqat katta yoshdagilar, balki aholining eng yosh qatlami bulmish maktab uquvchilari, lisey va kollej talabalari ham foydalanmoqda. Mobil aloqa vositasining afzal jihatlari uning kup funksiyaliligida, lekin ushbu afzalliklar bugun maktab, lisey hamda kollej uquvchilarining zarariga khizmat qilmoqda.

Davlatimiz rahbari Islom Karimovning “Yuksak manaviyat engilmas kuch” asarlaridagi “bugungi zamonda mafkura poligonlari yadro poligonlaridan ham kuproq kuchga ega” degan tariflari uz tasdigini topdi. Khaqiqatdan ham jamiyatimizni khavotirga solayotgan, milliy, diniy urf-odatlarni ildizlariga bolta urayotgan va yoshlarni uz domiga tortayotgan ommaviy madaniyat targibotchilari uchun ijtimoiy tarmoqlar majoziy manodagi yadroviy qurol vazifasini bajaryapti. Internet saytlari va ijtimoiy tarmoqlardagi jamoa, shakhs, buzgunchi guruhlarning informasion khurujlari, reklama va elonlar bunga misol bula oladi.

Khush, internet va undagi ijtimoiy tarmoqlarning salbiy oqibatlarini oldini olish choralari qanday? Uquv dargohlarida akhborot khuruji, ijtimoiy tarmoqlarning salbiy jihatlari mavzuidagi maruza va seminar treninglar uzluksiz ravishda tashkil etilsa, ommaviy akhborot vositalarida ijtimoiy tarmoqlarning salbiy jihatlari doimiy yoritib borilsa va eng asosiysi ota – onalar farzandlarining tutayotgan mobil aloqa vositasi, utkazayotgan bush vaqtlarini doimiy nazorat qilib borishsa yoshlarni “urgimchak turi” ga em bulishlikdan saqlagan bulamiz.

Jobir ASQAROV