КУН УЗ Узбекистон янгиликлари KUN.UZ
Yangi zelandiyalik Nayjel Latta zamonaviy bolalar psikhologiyasi buyicha eng kuchli mutakhassis. Latta un yildan oshiq vaqt davomida muammoli bolalar va usmirlar bilan ishlagan. Undagi bebaho tajriba va bilim nafaqat tarbiyasi ogir bolalar ota-onalari, balki ota-ona bulishni rejalashtirgan barcha uchun ham kerakdir. U hayotiy kunikmalarini bayon etgan kitob bestsellerga aylangani, bejiz emas.
Biz mana shu mutakhassis tomonidan ishlab chiqilgan bolani tarbiya qilishning qoidalarini elon qilayapmiz.
1. Asosiysi — bu muomala
Bu eng asosiy qoida va buni hech bir ota-ona nazardan chetda qoldirmasligi kerak. Bola — kichkina odamgina emas, alohida shakhs hamdir. Shuning uchun uni izzat qilish, muloqot mobaynida hurmatni izhor etib turish zarur.
Siz ota yoki ona sifatida shakhsiy namunangiz yordamida boshqa insonlar bilan muloqot qilishni urgating. Samimiyatsiz insoniy munosabat urnatib bulmaydi.
Bu erda nazorat haqida gap ketmayapti. Bolalarni nazorat qilish, ayniqsa, kichik yoshdagilarini chuchitib quyadi. Siz faqat qurqitish yordamida “uzingni yakhshi tut”, desangiz u bu nega zarurligini tushunmaydi. Bundan tashqari, katta bulganida bola sizdan qurqadigan buladi.
2. Bolaga simpatiya (khush kurish) bilan munosabatda buling
Bolalar ota-onalari ularni yakhshi kurishiga qattiq ishonishadi. Bu tugma hissiyot. Hatto bolaga etarli etibor qaratilmagan yoki ularni jazolagan paytda ham ular ota-onasining mehr-muhabbatiga ishonishadi.
Biroq yoqimlilik, khush kurish bilan gapirish, mehr kursatish umuman boshqa narsa. Kuplab bolalar sovuq va loqayd munosabatni darrov payqab qolishadi. Ota-onalik muhabbati tabiiy hissiyot, instinktdir. Unga simpatiyani uygunlashtirsangiz, bola tarbiyasidagi katta yutuqni qulga kiritasiz.
3. Bolalarga juda kup etibor zarur
Barcha bolalarga etibor kerak. Etibor esa hech qachon kuplik qilmaydi. Farzandlar ikki nafar bulsa, ular barcha etiborni uzlariga qaratish uchun injiqlik qilishadi. Ha, gudaklar etiborni qozonish uchun barcha imkoniyatdan foydalanishadi. Bu holat bolalarda instinktiv mavjud. Ota-onaning kuz-quloq bulib turishi ular uchun khavfsizlikni anglatadi.
4. Yakhshisini oshirib, yomonini yashiring
Mazkur qoida birinchi qarashdayoq tushunarli. Ularning yakhshi harakatlariga etibor qarating. Agar bola nimanidir notugri qilayotgan bulsa, bunga ahamiyat bermang.
Yakhshi tomonga etibor qaratish bola uzini yakhshi tutishiga sabab buladi. YOmon qiliqlariga etibor bermay quyishingiz bilan fanzandingizning uzi injiqlik qilishni bas qiladi.
5. Bolalarga chegara quying
Bolalarni chegaralanmaslikning sabablari kup. Ular olamni mustaqil anglashlari lozimku, akhir. Biroq bolalarni yolqovlikdan cheklamasangiz, tarbiyani uzi bularchilikka tashlab quygan bulasiz.
Ularni chegarasiz, hech qanday qoidalarsiz tarbiyalab bulmaydi.
Bola biror cheklovga duch kelmagunicha harakatlanaveradi. Sababi nimaningdir mumkin emasligi tushunchasi ularning tabiatida mavjud emas.
6. Ergashtiruvchi bulishga harakat qiling
Ota-ona bulish ogir masuliyat. Shakhsiy namuna kursatish ham qiyin. Shunday bulsa-da fanzandingiz qanday bulishini istasangiz, uzingiz ham shunday bulishga majbursiz.
7. YOmon fel-atvorini kechirmang
Agar bola ota-onasini haqorat qilsa, ranjitsa, jazavasi tutib qolsa buni kechirish kerak emas. Ha, bola doimo uzini ideal darajada tutmasligi mumkin. Bolalarda vaqti-vaqti bilan yomon fel-atvor kuzatilib turadi. Ammo bu holatga qul siltab quyib bulmaydi. Aks holda, ahvol bundan ham yomonlashadi.
YOmon khulq bilan kurashish zarur.
8. Reja tuzing
Farzandingiz serkharkhasha va tantiq bulsa, avvalo, reja tuzib oling. Albatta, bu rejada grafiklar chizishingiz shart emas yoki maqsad va vazifalarni batafsil boshidan okhirigacha ifodalashingiz zarur emas. Har kunlik hisobotlar ham bu urindan joy olmaydi. Shunday bulsa-da, reja zarur.
U sizga bolaning fel-atvori ustida ishlashingizda asqotadi. Gudakning bitta muammoli feli yoki qiligini yozing va u bilan kurashish uchun har khil goyalar uylab toping.
9. Istalgan khulq — bu muloqot
Eng yomon atvor ham bu bolaning ota-onasi bilan bulgan muloqotidir. Agar u qandaydir nojuya harakat qilayotgan bulsa, gudak ota-onasiga nimanidir aytgisi kelayapti. Masalan, etiborsizlikdan aziyat chekayapti. Ular fikr va hislarini harakatlar yordamida ifodalaydi.
Bola uz tantiliklari bilan nimani tushuntirmoqchi ekanligini bilish bu yarim muvaffaqiyat kalitidir.
10. Bolalar — bu khaos (tartibsiz, chalkash) dir, ular bilan urushish foydasiz
Bolalar ota-onasining hayotiga doimo khaos olib kirgan. Takidlab aytamiz, doimo. Bola tugilishi bilan minglab kutilmagan, kechiktirib bulmas ishlar paydo buladi.
Buni tushunish va mazkur holatga kunikish zarur. Farzandingiz oldin khafa bulishi, keyin shukhlik qilishi, saldan sung esa siz bilan tortishishi, bahslashishi mumkin. Barchasiga sabr eting. Dovuldan keyin baribir quyosh chiqadi.
