Sodda gap nima?

1. Gaplar bosh bulaklarning mikdoriga kura sodda va qushma gaplarga bulinadi. Tarkibida bitta bosh bulak qatnashgan gaplar sodda gaplar sanaladi. Masalan: Men keldim.
2. Gaplar suzlovchining ifoda maqsadiga kura uch turga bulinadi: Darak ran. 2. Suroq ran. 3. Buyruq ran.

• His-hayajonning ishtirokiga kura esa his-hayajonsiz gaplar va his-hayajonli gaplarga bulinadi. Yuqoridagi darak, suroq, buyruq gaplar darak, buyruq, suroq ohangi bilan talaffuz etilib, his-hayajonsiz gaplar sanaladi. Bu gaplar his-hayajon bilan talaffuz qilinsa, his-hayajon gaplar deb yuritiladi.

1. Sodda gaplar ega va kesimining mavjudligiga kura 2 khil buladi.

Ikki bosh bulakli gaplar. Bularda ega kham, kesim kham mavjud buladi.

Bir bosh bulakli gaplar. Bularda ega bulmaydi.

1. Sodda gaplar tuzilishiga kura yigiq ran va yoyiq gaplarga bulinadi.

Yigiq sodda gaplar faqat bosh bulaklardan, yani ega va kesimdan tashkil topadi. Masalan: Quyosh chiqdi. Dustlik uzilmasin. Kitob – oftob.

YOyiq sodda gaplar tarkibida ikkinchi darajali bulak- lar ham ishtirok etadi. YOtogiga yul olgan quyosh toglar ortiga asta-sekin botib bormoqda. (Ch.A.)

Bu gapning bosh bulaklari: Kuyosh botib bormoqda.

YOtogiga yul olgan suzlari egaga boglanib, ega guruhini tashkil qiladi. Ega guruhida ikkita suz birikmasi bor: yotogiga yul olgan, yul olgan quyosh. Toglar ortiga, asta-sekin suzlari kesim guruhiga kiradi.

Bunda kham ikkita suz birikmasi bor: toglar ortiga bo­tib bormoqda, asta- sekin botib bormosda.

• mashq. Badiiy asarlardan yoki adabiyot darsligingizdan 4 ta yigiq sodda gaplarga, 4 ta yoyiq sodda gaplarga misol topib yozing.
• mashq. Avval yigiq sodda gaplarni, keyin yoyiq sodda gaplarni kuchirib yozing.

Ota endi bardosh bera olmadi. Kuksidagi limmo-lim kosa qattiq chayqalib, tarang tortilib turgan asab torlari chirt-chirt uzilib ketdi. Kuzi tindi… Qulogi shangilladi… Vujudi muzladi… Qora quyun uni chirpirak qilib osmonga kutardi. Er, quyosh, osmon aylandi. Qushlar, kurtaklar, anhor – borliq aralash-quralash bulib ketdi. (M.M.)