Hamid Olimjon

Hamid Olimjon goyat qisqa umr kurdi. Atiga uttiz besh yil yashagan shoirning XX asr uzbek adabiyoti tari- khida qolishi uchun u katta istedod sohibigina emas, bal­ki umrboqiy asarlar yaratgan ham bulishi lozim. Hamid Olimjon kalamiga mansub asarlar orasida barkamol sherlar va khalq ogzaki ijodi sarchashmasidan olin- gan dostonlar oz emas.

Uning un jildlik tula asarlar tuplamida jamuljam bulgan adabiy merosi, sheriy asarlaridan tashqari, bir qancha hikoya va ocherklar, dra- malar, publisistik va adabiy tanqidiy maqolalar hamda tarjimalarni uz ichiga oladi.Bu rang-barang meros ora­sida, shubkhdsiz, sheriyat alohida mavqega ega.

Hamid Olimjon 1909 yil 12 dekabrda Jizzakh viloya- tida tugilgan. Samarkanddagi bilim yurtida (1923-28), Pedagogika akademiyasining ijtimoiy-iktisodiy fanlar fakultetida ukigan (1928 – 31). Hamid Olimjon ta- labaliklik yillaridayoq sher yoza boshlagan. Uning “Kuklam”nomli ilk sheriy tuplami 1929 yilda bosilib chikdi. Shundan sung “Tong shabadasi” (hikoyalar, 1930). “Olov sochlar” (1931), “Poyga”, “Ulim yovga” (1932), “Daryo kechasi” (1936), “Sherlar” (1937), “Ulka”, “Bakht” (1940), “Qulingga qurol ol!”, “Ona va ugil” (1942), “Ishonch” (1943)kabi sheriy tuplamlari nashr etildi. “Oygul bilan Bakhtiyor” (1937),’’Zaynab va Omon” hamda “Semurg yoki Parizod va Bunyod” (1939) dostonlarini yaratdi. Hamid Olimjon 1939 yildan to umrining okhirigacha Uzbekiston YOzuvchilar uyushmasiga rahbarlik qildi.

Uzbek khalq ogzaki ijodining ajoyib durdona asari ’’Alpomish” dostoni birin- chi bulib Hamid Olimjon tomonidan nashrga tayyorlanib, suz boshisi bilan (1938) chop etildi. U Alisher Navoiyning 500 yilligini utkazish yubileyi komitetining azosi sifatida ulug shoir hayoti va ijodi yuzasidan ilmiy tadqiqot ishlarini olib bordi.

Hamid Olimjon shoir, dramaturg, publisist, tarjimon, adabiyotshunos va ul- kan jamoat

Ulug Vatan urushining olovli yillarida uning ’’Muqanna” nomli sheriy dramasi yaratildiki, u hanuzgacha dramaturgiyamizning gultoji bulib kelayotir. Uning”Jinoyat”dramasi zamonaviy mavzuda yozilgan. Bu davrda uning bir necha she­riy tuplamlari bilan bir qatorda ’’Jangchi Tursun”, ’’Roksananing kuz yoshlari” kabi balladalari ham yaratildi.

N. Ostrovskiyning “Pulat qanday toblandi” romanini hamda A. S. Pushkin, L. N. Tolstoy, V. Mayakovskiy, T. Shevchenko va boshqa shoirlarning asarlarini uzbek tiliga tarjima qilgan. Hamid Olimjon 1944 yil 3 iyulda avtomobil halokatidan Toshkent shakhrida vafot etgan.

arbobi sifatida uzbek adabiyoti taraqqiyotiga katta hissa kushdi. U she- riy ijodi bilan uzbek lirikasi ufqini kengaytirdi, sheriyatga Chulpondan key- in, Oybek, Uygun, Usmon Nosir bilan birga jushqin bir ohang va musiqiy nafosat olib kirdi.

URIK GULLAGANDA

Derazamning oldida bir tup
Urik oppoq bulib gulladi…

Novdalarni bezab gunchalar,

Tongda aytdi hayot otini

Va shabboda kurgur ilk sahar Olib ketdi gulning totini.

Har bakhorda shu bular takror, Har bahor ham shunday utadi, Qancha tirishsam ham u beor Ellar meni aldab ketadi.

Mayli, deyman va qilmayman gash,

Khayolimni gulga urayman;

Har bakhorga chiqqanda yakkash, Bakhtim bormi, deya surayman.

Yuzlarimni silab, siypalab, Bakhting bor, deb esadi ellar. Etgan kabi guyo bir talab, Bakhting bor, deb qushlar chiyillar…

Hamma narsa meni qarshilar,

Har bir kurtak menga suylar roz,

Men yurganda boglarga tular

Faqat bakhtni maktagan ovoz:

“Mana senga olam-olam gul,

Etagingga siqqanicha ol,

Bunda tole har narsadan mul,

To ulguncha shu ulkada qol.

Umrida hech gul kurmay, yiglab Utganlarning haqqi ham senda, Har bahorni yiglab qarshilab Ketganlarning haqqi ham senda…”

Derazamning oldida bir tup

Urik oppoq bulib gulladi…

KhAYOLIMDA BULDING UZUN KUN

Khayolimda bulding uzun kun, Seni izlab qirgoqqa bordim.

Och tulqinlar pishqirgan tunda, Topib ber, deb oyga yolvordim.

Ishon, bunda seni doimo

Esga solar chiroyli tunlar,

Shukh yulduzlar, salqin saharlar, Esga solar bakhtiyor kunlar.

Toleimning oshinosi sen,

Sen sevgimning kukargan bogi, Sening bilan birga iqbolim, Ishonchimning sen vafo togi.

Meni qurshar salqin bir havo, Suv ustidan tun quyuladi.

Shunda qancha-qancha gaplarni

Esga solib oy ham tuladi.

Kecha jim-jit, yolgiz tulqinlar Pishqiradi bilmay tinimni. Hiylagar oy, sehrgar dilbar, Solib quyding yodimga kimni?..

* * *

Sevgi desam, faqat sen desam, Sening bilan yashasa qalbim;

• Sen desam-u, butun dunyoning
  Shurishiga quloq solsam jim…

Quyun kabi aylanar boshim, Qarayman-u, kuzim tinadi Va jilvangdan kungil kuzgusi Parcha-parcha bulib sinadi.

Shu qarashga bormi nihoya, Bularmanmi maqsadga vosil? Toparmanmi bir yangi goya, Bularmikan bir murod hosil?

Topilarmi unda bir chora, Agar meni qurshasa junun:

Bulib qolsa sirim oshkora, Atasalar nomimni Majnun?

hol

Qaydan kelding, fikrimni bulding, Nega etding meni parishon?

Nega buzding munis holimni, Uylarimni nechun bemakon?

Ehtiroslar, hislar, yonishlar Ulkasini kezardi khayol,

Hokim edi mening ruhimda Shunday latif ilhomiy bir hol.

Bir kichik tor, bir yoniq parda Qancha gapni aytib berardi…

Onasidan urganganini

Chumchuq chuvlab qaytib berardi…

Tikkan edim qalb qulogini Va fikrimga bergan edi jon, Chivin uchsa kelardi malol, Shunga edi sadokat, imon.

Khalal berma, ozroq qunib tur, Tamom qilay shu gul suratni, Quygil meni, yurakning qoni Bilan tortay eng sunggi khatni.

Tinimsizdir yolgiz shaboda, Maysalarning sochi silkinar, Mana, hozir chirqirab turgan Parrandalar, qushlar ham tinar…

Hamma ukhlar va faqat tunni Mening uzim qarshi olurman.

Qarshi olur va tongga qadar Mening uzim uygoq qolurman.

Qulogimga sekin shivirlab Tun uyquni urgatar menga, Bulganmisan tunda sakhroda? Bulmasa kel, suylayin senga…

Savoya va topshirikdar:

1. Siz Hamid Olimjon sheriyati bilan qanday tanishdingiz? Shoirning qaysi sherlari sizning qalbingizga juda yaqin?
2. “Urik gullaganda” sherini ifodali yod olishga tayyorlaning. Sher sizda qanday kayfiyat uygotdi?
3. Sherdagi peyzaj tasviri qakhramonning ruhiy holatini ochishga khizmat qilganmi?
4. Hamid Olimjon jushib kuylagan bakht mavzui “Urik gullaganda” sherida qanday ifodalangan.
5. “Urik gullaganda” qushigini tinglang. Sherni uqib qushiqni tinglagach, sizda yana qanday tuygular uygondi? Qushiq musiqasi sizning sherdan olgan taassurotingizga yana nimalar qushdi?
6. Shoir sherlaridan tuygular samimiyligi ifodalangan satrlarni ajrating.
7. Lirik qakhramon tuygan mukhabbat tuygulari ifodasi sizda kanday kayfiyat uygotdi?
8. Shoirni lirik kahramonning nozik tuygu va kechinmalarini mohirona tasvirlagan kishi rukhiyati musavviri deb bakholash mumkinmi?
9. Hamid Olimjon sherlari bilan aytiladigan qushiqlar ruykhatini tuzing. Bu kushikdar nima uchun khanuz mukhlislar qalbiga yakin ekanligi khaqida mulokhaza yuriting.

Shoir sherlaridagi ukhshatish. sifatlash, istiora, jonlantirish, mubolaga, talmekh kabi badiiy tasvir va ifoda vositalarini aniklab, daftaringizga yozing.