Главная / Жамият / Узбекистонда канча амалдор коррупцияга кул урди?

Узбекистонда канча амалдор коррупцияга кул урди?

Коррупцияга карши курашнинг олтин коидалари мавжуд эмас: у турли жамиятларда хар хил куринишда намоён булади. Узбекистон Республикаси Бош прокуратураси маълумотига кура, республика буйлаб, 2018 йилда 1561 нафар турли тоифадаги мансабдор шахс жиноий жавобгарликка тортилган. Бу шахсларнинг 821 нафари узганинг мулкини узлаштириш ёки растрата йули билан талон-тарож килиш, 138 нафари пора олиш ва бериш, колганлари эса бошка мансабдорлик жиноятларида айбланган.

2tfi4gpbavvne_93gvm0p8eggmybwqoz

Хисоботда келтирилаётган ракамлар кичик ё катталигини тасдиклаб булмайди. Шунга карамай, коррупцияга карши кураш кандай кечаётганини тахлил килиш мумкин.

Нималар килинди?

Узбекистоннинг замонавий тарихида коррупцияга карши курашиш буйича мухим карорлар кабул килинди: БМТ Коррупцияга карши конвенциясига кушилиш, «Коррупцияга карши курашиш тугрисида»ги конун, «Коррупцияга карши кураш тугрисида»ги Узбекистон Республикаси конуни коидаларини амалга ошириш чора-тадбирлари тугрисида»ги Президент карори кучга кирди.

Коррупцияга карши курашишнинг институционал тузилмаси сифатида Коррупцияга карши курашиш буйича республика идоралараро комиссияси ташкил этилди. Аммо 2018 йил давомида факат 138 нафар амалдорнинг пора олиш ва бериш холати билан кулга тушгани, ишлар самарали ташкил этилганини англатмайди.

Негаки, коррупцияга алокадорликда айбланиб, жиноий жавобгарликка тортилган шахсларнинг аксариятини – хужалик юритувчи субъект рахбарлари (580 киши), таълим сохаси вакиллари (247 киши), согликни саклаш тизими вакиллари (83 киши) ва колган кисмини бошка соха вакиллари ташкил килади. Яъни, коррупцион холатларни фош этиш ижтимоий соха вакиллари орасида тез-тез учраб турибди, аммо жамиятнинг бошка касб эгалари хакида маълумот мавжуд эмас. Жинояти фош килинган мансабдор шахсларнинг 39 нафари республика, колганлари вилоят туман-шахар микёсидаги вазирликлар, идоралар хамда корхона ва ташкилотларда ишлаб келган.

Коррупцияга карши курашнинг 5 йули

1. Коррупцияга карши курашнинг асосий ричаги — жазонинг мукаррарлиги ва жавобгарлик мавжудлигида. Конунларда жавобгарликни катъийлаштирмасдан, хар бир харакат учун жазо мукаррарлигини белгиламасдан, хеч кайси жамиятда коррупцияга карши самарали кураш тизимини ташкил этиб булмайди. Масалан, Узбекистон Жиноят кодексида коррупция холатларида баъзан етказилган моддий зарарнинг урни копланган такдирда озодликни чеклаш ва озодликдан махрум килиш тарикасидаги жазо кулланилмаслиги хам мумкин.

Масаланинг бошка томони эса жазо мавжуд булса-ю, жавобгарликка тортиш холати ёхуд ишлари суст кечса, у холда нима килмок керак? Уйлашимча, бунинг учун куйидаги бандаларга эътибор каратиш лозим.

2. Маъмурий ва молиявий иш юритиш услубини ислох этиш керак. Молиявий ресурсларни самарали бошкариш, аудит агентликлари ролини ошириш жамият хаётида кутилган ва ижобий янгиликларга сабаб булади. Фукаролар учун бюджет эълон килинди, аммо давлат харидлари масаласида якуний нукта куйилмаган. Халкаро молиявий ташкилотлар такдим этаётган кредитлар нима максадда, кандай сарфланаётгани хакида хам очик маълумотлар базаси мавжуд эмас.

Узбекистонда жуда куп коррупциоген холатлар маиший юмушлар, хусусан идора ё ташкилотлар томонидан курсатиладиган давлат хизматлари билан боглик. Жахон тажрибасида экспресс касса тушунчаси юритилади, яъни хизматларнинг тезкор курсатилиши учун кушимча пул тулаш легаллаштирилган. Коррупцияга карши курашнинг бундай ечими хакида хам уйлаб курса булади, чунки пора бериш масаласи айнан давлат хизматларини курсатишда куп учрайди. Шунингдек, маъмурий бошкарувдаги бюрократик тусиклар, сансалорликка солиш хам коррупциянинг ривожланишига жиддий сабаб булувчи омиллардан саналади. Бунинг учун конунчиликнинг коррупцияга мойил нормаларини кайта куриб чикиш тавсия этилади.

3. Матбуот эркинлиги ва маълумотлар очиклиги коррупциянинг ашаддий кушандаси хисобланади. Freedom House инсон хукукларини химоя килиш халкаро ташкилоти «Freedom in the world 2019» хисоботида 195 мамлакатидаги вазиятни киёсий тахлил килиб, Узбекистонни суз эркинлиги мавжуд булмаган давлатлар каторига кушган. Бундай салбий курсаткич матбуот эркинлигига хам тааллуклидир.

Давлат ташкилотлари, идора ва хужалик субъектларининг молиявий шаффофлиги мактовга арзигулик даражада эмас, йиллик хисоботлар эса давра сухбатида айтиладиган умумий гаплар билан тулдирилади. Ахамиятга молик тендер, танлов ва имтиёзлар кай тартибда такдим этилиши, берилгани деярли мавхум колади. Расмий статистиканинг имижи узок пайтлар салбий фонда колганди.

4. Парламент олдида мансабдорлар, ташкилот вакилларининг хисобдорлигини ошириш керак, бу жараёнлар кенг жамоатчиликка етиб боришида кумак зарур. Узбекистонда давлат бюджетидан ташкари, вазирлик, ташкилотлар хузурида турли макомдаги жамгармалар мавжуд. Унинг маблаглари кандай сарф этилаётгани, баланс хакида умумий маълумот хам оммага эълон килинмайди. Масалан, шу пайтгача утган Узбекистондаги сайлов кампаниялари учун канча пул сарфлангани ОАВга маълум килинмаган.

5. Лоббизм ва давлат хизматчилари, уларнинг якин кариндошларига оид маълумотлар очикланиши керак. Соддарок килиб айтганда, тор доира шахслар манфаатида парламент мухокамасида (бизнинг вазиятда хукумат ва куйи бугинларда хам) бир ёклама иш курувчилар макоми расман келтирилиши, давлат амалдорлари ва бизнес доирасининг хар бир учрашуви расман руйхатга олиниши лозим. Акс холда, руйхатга олинмаган учрашув ёхуд алоканинг узвийлиги аникланса, жавобгарлик пайдо булиши керак.

Шу билан бирга, давлат хизматчиларининг алохида макомини белгилаб берувчи конун кабул килиниши лозим. Давлат хизматчиси ва унинг якин кариндошлари канча мол-мулкка эгалиги, орттираётган бойлиги хакида расмий маълумот таркатилиши лозим.

Коррупция давлат ва фукаро уртасидаги ижтимоий шартномага рахна солади, жамиятда вайронкор гояларнинг пайдо булишига, ривожланишига сабаб булиши мумкин. Коррупцияга карши кураш масаласи канчалик сиёсий ирода боглик холат куринса-да, унга бефарклик окибатлари факат иктисодий бухронларга олиб келади. Коррупцияга карши кураш сохада юкори технологияларни жорий этмасдан туриб, яхши натижага эришиш мумкин булган харакат эмас.

Алишер Рузиохунов

Яна маълумот

KgnbIrJHVQVn3UM-bvT09b_d6I0v9LRi

Инглизчани биладиган маълимлар чикяпти, лекин дарс беришни билмайди” – IELTS’дан 12 йилдан бери дарс бераётган педагог билан сухбат

“Инглиз тилини урганиш мен учун эмас экан”. “Хар доим янгидан бошлайман ва яна ташлаб куяман”. …