- Гаплар бош булакларнинг микдорига кура содда ва кушма гапларга булинади. Таркибида битта бош булак катнашган гаплар содда гаплар саналади. Масалан: Мен келдим.
- Гаплар сузловчининг ифода максадига кура уч турга булинади: Дарак ran. 2. Сурок ran. 3. Буйрук ran.
- Хис-хаяжоннинг иштирокига кура эса хис-хаяжонсиз гаплар ва хис-хаяжонли гапларга булинади. Юкоридаги дарак, сурок, буйрук гаплар дарак, буйрук, сурок оханги билан талаффуз этилиб, хис-хаяжонсиз гаплар саналади. Бу гаплар хис-хаяжон билан талаффуз килинса, хис-хаяжон гаплар деб юритилади.
- Содда гаплар эга ва кесимининг мавжудлигига кура 2 хил булади.
Икки бош булакли гаплар. Буларда эга хам, кесим хам мавжуд булади.
Бир бош булакли гаплар. Буларда эга булмайди.
- Содда гаплар тузилишига кура йигик ran ва ёйик гапларга булинади.
Йигик содда гаплар факат бош булаклардан, яъни эга ва кесимдан ташкил топади. Масалан: Куёш чикди. Дустлик узилмасин. Китоб – офтоб.
Ёйик содда гаплар таркибида иккинчи даражали булак- лар хам иштирок этади. Ётогига йул олган куёш тоглар ортига аста-секин ботиб бормокда. (Ч.А.)
Бу гапнинг бош булаклари: Куёш ботиб бормокда.
Ётогига йул олган сузлари эгага богланиб, эга гурухини ташкил килади. Эга гурухида иккита суз бирикмаси бор: ётогига йул олган, йул олган куёш. Тоглар ортига, аста-секин сузлари кесим гурухига киради.
Бунда хам иккита суз бирикмаси бор: тоглар ортига ботиб бормокда, аста- секин ботиб бормоцда.
- машк. Бадиий асарлардан ёки адабиёт дарслигингиздан 4 та йигик содда гапларга, 4 та ёйик содда гапларга мисол топиб ёзинг.
- машк. Аввал йигик содда гапларни, кейин ёйик содда гапларни кучириб ёзинг.
Ота энди бардош бера олмади. Куксидаги лиммо-лим коса каттик чайкалиб, таранг тортилиб турган асаб торлари чирт-чирт узилиб кетди. Кузи тинди… Кулоги шангиллади… Вужуди музлади… Кора куюн уни чирпирак килиб осмонга кутарди. Ер, куёш, осмон айланди. Кушлар, куртаклар, анхор – борлик аралаш-куралаш булиб кетди. (М.М.)