Главная / Маданият / ОЯТЛАР САБАБСИЗ НОЗИЛ БУЛМАГАН

ОЯТЛАР САБАБСИЗ НОЗИЛ БУЛМАГАН

koran2Улумул Куръон (тарж. “Куръон илмлари”, замонавий номланиши “Куръоншунослик”) фани Куръон ва унинг тафсири каби йирик илмий йуналишда ута мухим сохасидир. Зеро, Куръон ислом динининг асл манбаси ва конунчилик асослари хисобланади.
Улумул Куръон катор илмий омиллардан иборат (Макка ва Мадинада нозил булган оятлар, мухкам ва муташобех, аввал ва охирида нозил буган оятлар ва х.к.) булиб, оятларнинг нозил булишига (тушишига)сабаб, яъни “сабабун нузул” омили алохида ахамият касб этади.
Маълумки, Куръони карим Исломнинг илк йилларида Мухаммад (алайхис салом)нинг пайгамбарлик давриларида 23 йил давомида оят-оят булиб нозил килинган. Бу мухим жараённинг бир неча йил давомида давом этишида катор сабаблар булган.
Биринчидан, янги пайдо булаётган ислом жамоаси узларининг турмуш тарзлари, минг йиллик урф ва одатлари бир зумда узгартириш нихоятда мураккаб булар эди. Буни хар бир инсон узининг шахсий хаётида билиши мумкин. Оддийгина мисол, бир махалладан бошка махаллага кучиб утишни олиб карайлик. Уша шахар, уша минтака, бирок махалла бошка. Бу жисмоний узгариш булса, маънавий узгариш жараёни бунданда огир ва мураккаброк кечиши табиий.

Куръони каримда:

لَوْ أَنزَلْنَا هَذَا الْقُرْآنَ عَلَى جَبَلٍ لَّرَأَيْتَهُ خَاشِعًا مُّتَصَدِّعًا مِّنْ خَشْيَةِ اللَّهِ

Яъни: “Агар биз бу Куръонни тогга нозил килганимизда, уни Аллохдан булган куркуви туфайли чил парчин булганини курган булардинг…”, деб айтилади (Хашр,21). Демак, Аллох таоло Куръони каримни нозил килар экан, аввало инсон табиати, унинг имконларини инобатга олган.
Иккинчидан, Куръон бутунлигича ерга туширилди дейлик. Уни хаётга тадбик этиш, унга караб тарбияланиш, мосланиш жараёни анча мураккаб кечарди. Тарбия тажрибасидан маълумки, тугилган болага то вояга етгунига кадар йиллар давомида тарбия берилади. Яхши ва ёмонни ажрата биладиган пайтига келганида хам уни уз холига куйиш мумкин эмас. Зеро, унинг ушапайтда хаётий тажрибаси булмайди.
Куръон нозил булишидан бошлаб, исломни кабул килган янги жамоа мисли гудак, хеч нарса билмайдиган, худди юришни энди урганаётган ёш бола сингари хаётни янгиттан ургандилар. Уларни то динда мустахкам эътикодли булишлари учун Куръон бир неча йиллар давомида нозил килинди.
Учинчидан,юкорида айтилган тарбиявий жараён, хаётда турли холатларга нисбатан муносабат билдира олиш учун аник тушунчага эга булиш керак. Вокеа ва ходисаларга нисбатан кай пайт кандай фикр билдирилса тугри булишининг илмини хосил килиш керак эди. Шу сабабли оятлар муайян вакт ва вокеа асосида, ёки саволга жавоб сифатида, ёки бирор муаммонинг ечими куринишидаги муайян хукм баёни маъносида алохида туширилган. Масалан, янги мусулмон жамоа “рух” хакида янги билим ва куникмаларини маълум вокеадан сунг билиб олганлар.
Имом Бухорий ривоят килган хадисда, Абдуллох ибн Масъуд (разиаллоху анху) айтганлар: “Бир куни мен Набий (алайхис салом) билан Мадина кучаларидан бирида кетаётганимда, у киши таёкка таянган эдилар. Шундай килиб, у зот бир гурух яхудийлар орасидан утаётганларида, уларнинг баъзилари: “Бизга рух хакида сузлаб бер”, дедилар. У зот бир муддат бошларини кутариб турдилар, вахий тушаётгани билинди. Сунг у киши:

وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي وَمَا أُوتِيتُم مِّن الْعِلْمِ إِلاَّ قَلِيلاً

Яъни: “(Улар) сендан рух хакида сурашяпти. Айт: “Рух Раббимнинг ишларидандир, сизларга (бу хакида) нихоятда оз илм берилгандир”, деб, оят билан жавоб бердилар (Исро,85). Мана шу вокеа сабабли мусулмон жамоаси ислом нуктаи назаридан “рух” хакида муайян билимга эга булдилар. Бу каби тушунчага эга булишларига эса Мухаммад (алайхис салом) яхудийлар жамоаси уртасида булиб утган савол-жавоб сабаб булди. Ёки Имом Хоким ва Термизийлар ривоят килган хадисда, Ойша онамиз айтадилар: “Абдуллох ибн Умму Мактум (разиаллоху анху), у кишининг кузи ожиз эди, (Пайгамбар алайхи салом хузурларига) келиб: “Ё, Расулуллох менга тугри йулга (имон йулига) йулланг”, деб суради. Набий (алайхи салом)нинг хузурларида эса зодагон мушриклар жамоаси бор эди. Шунда Пайгамбаримиз (алайхи салом) у кишидан юзларини угириб, улар билан овора булиб колдилар. Шунда:

عَبَسَ وَتَوَلَّى (1) أَن جَاءَهُ الأَعْمَى (2) وَمَا يُدْرِيكَ لَعَلَّهُ يَزَّكَّى (3) أَوْ يَذَّكَّرُ فَتَنفَعَهُ الذِّكْرَى

Яъни: “Юзини буриштириб ва угириб олди. У(нинг олди)га кузи ожиз келганда. Сенга маълум эмасди, балким у пок булган. Ёки курсатадиган тугри йул унга фойдали булармиди”, деган Мухаммад а.с.нинг шахсиятларига нисбатан тарбия маъносидаги оят нозил килинди (Абаса, 1-3).
Шунинг сингари, Куръон оятлари маълум саволларга жавоб тарикасида, муаммонинг ечими ёки бирор хукмнинг баёни булиб ерга нозил килинди. Сабабун нузул Куръоннинг тафсири, оятлар ва уларнинг ахкомларини тушуниш билан богликлиги туфайли нихоятда мухим фандир.
Бундан ташкари, Усулул фикхнинг баъзи масалалари хам ушбу фанга таяниб баён этилган ёки ундан хулоса килиб чикарилган. Усулчилар бунинг мисоли сифатида сабабнинг хослиги ва лафзнинг умумийлигини келтиришади. Имом Вохидий узининг “Асбабун нузул” китобида: “Сабабун нузул биринчи урганилиши лозим булган, эътиборга молик, уни урганмай тафсир килиш ва маъносини англаш имкони булмаган моддадир”, деган. Имом Дакик Ийд эса: “Сабабун нузул Куръон маъноларини англашда кучли (мухим) асосдир”, деб айтган. Мисол учун, баъзи оятларда айтилган ахкомни тушинишда укилаётган оятнинг узи етарли булмайди. Хатто уша оятни тадбик этишда хатоликка йул куйилиши хам мумкин.
Сабабун нузул, шунингдек, оятларнинг орасидаги богликлигини хам аниклаштиришидан иборат. Баъзи оятлардан кетидан келаётган бшка оятлар маъноларининг таржимаси укилганида орасида маъно жихатидан фарк, богликсизлик йукдек, изчиллик узилгандек туюлади.
Албатта, баъзи холатда, сабабун нузул, мантик каби моддалардан бехабар колинганда оятлар орасидаги изчиллик сезилмай колади. Аслида эса, Куръондаги барча оятлар, маъно жихатдан узаро муносабат сакланган холатда яхлит сураларга жамланган.
Сабабун нузулни урганиш учун Куръони каримни укиш билан кифояланиш мумкин эмас. Оятлар маъноларининг таржималарини, яъни тафсир китобларини хам укиш лозим. Зеро, аксар тафсир китобларида оят маънолари хамда уша оятларнинг нзил булишига сабаб булган вокеалар хам келтирилади. Шунингдек, тафсир китобларидан ташкари Сабабун нузул моддасига багишлаб алохида ёзилган китобларни хам урганиш максадга мувофик хисобланади.

Шовкат ХАМДАМОВ

Дин ишлари буйича кумита етакчи мутахассиси

Яна маълумот

pogudx662lujp78dq

Тугилган кун табрикотлари 2023

Киска, узок, ихчам, расмли тугилган кун хабари ва енг яхши табрик сузлари Тугилган кун мухим …