Главная / Жамият / Халокатли коронавирус: юктирмасликнинг иложи борми, «испанка» такрорланадими, вакцина кандай ишлайди? Саволлар ва жавоблар

Халокатли коронавирус: юктирмасликнинг иложи борми, «испанка» такрорланадими, вакцина кандай ишлайди? Саволлар ва жавоблар

29 январь холатига кура, Хитойда янги коронавирусдан вафот этганлар сони 170 нафарга етди. Юктиришлар сони 8 мингга якинлашмокда. Вирус XXI асрда 1918 йилги «испанка» каби миллионлаб одамларни улдириши мумкинми? Унинг аввалгисидан кандай фарки бор? Кимлар хавф остида ва одам узини кандай химоялаши керак?

Би-би-си рус хизмати мухбири Алина Исаченконинг саволларига Лондон Империал коллежи тиббиёт факультети профессори Робин Шатток жавоб берди.

Би-би-си: Бу вирус 2003 йилда 813 кишининг улимига олиб келган уткир респиратор синдромли коронавирус, ёки SARS’дан кандай фарк килади?

Робин Шатток: SARS вируси билан боглик холатда аввалига одамларда касаллик аломатлари кузатилган, сунг улар юкумли булишган. Хозирги коронавирус билан, бу кушимча тадкикотларни талаб килса хам, зарарланганда бир неча кун давомида хеч кандай аломатлар кузатилмайди. Бирок, улар аллакачон бошкаларга юктиришни бошлаган булишади.

Агар бу хакикатан хам шундай булса, унда вируснинг таркалишини назорат килиш анча кийин булади, чунки хеч кандай аломатларга эга булмаган юктирувчи кишиларда инфекцияни, масалан хароратни улчаш оркали аниклаш жуда кийин. Улар жуда соглом куринади, шифокорга мурожаат килиш учун узларида зарурат хис килишмайди, бошкалар билан эркин мулокот килишади, лекин шу билан бирга улар инфекциянинг тез таркалишига хисса кушиши мумкин.

Би-би-си: Кимлар хавф остида?

Хитойдан бошка давлатларда хам эпидемия хавфи юзага келган

Р.Ш.: Кексалар, шунингдек нафас олиш тизими касалликларидан азият чекувчилар касалликнинг огир формасига чалиниш хавфи остида. Соглом одамлар учун бу вирус катта муаммолар тугдирмайди.

Би-би-си: Бу дегани, агар 30 ёшли ва соглом турмуш тарзига риоя килувчи одам вирусни юктирса хам улмайди, шундайми?

Р.Ш.: Биз хеч нарсага кафолат беролмаймиз, албатта. Аммо ёшларнинг аксариятида гриппнинг огир формасидан унчалик катта фарк килмайдиган уртача шаклдаги аломатлар кузатилаётганга ухшайди.

Би-би-си: Касаллик таркалаётган худуддаги инсонлар узини ушбу вирусдан кандай химоя килиш керак?

Р.Ш.: Вирусдан химоя килишнинг энг яхши усули — одатий гигиена воситалари. Сизга караб аксирмасликлари ёки йуталмасликларини таъминлашга харакат килинг. Агар узингиз бетоб булсангиз, ишлатилган бир марталик румолчаларни эхтиёткорлик билан йук килинг. Кулингизни тез-тез ювиб туринг — чунки вирус нафакат хаво томчилари оркали юкади, балки кимдир аксирганда ёки йуталганда вирус таркатган жойларга ёки одамнинг узига тегиб кетишингиз мумкин. Шундай килиб, такрор айтаман, кулингизни мунтазам ювиб туриш оркали инфекциядан маълум даражада химояланасиз.

Би-би-си: Тиббий никоблар ёрдам берадими?

Р.Ш.: Никоб баъзи химоя хусусиятларига эга, аммо у алохида ёрдам бермайди, чунки маиший-тиббий никоблар вирусни тухтатиб кололмайди. Бундан ташкари, кулдаги вируслар одамлар юзларига текканда, никобни кийганда ёки ечганда назоратсиз колади, шунинг учун никобларнинг самарадорлиги хакида гапиришнинг хожати йук.

Би-би-си: Давлатлар вирус таркалишининг олдини олиш учун нима килиши мумкин?

Куп давлатларда тиббий никобга ажиотаж кузатилмокда,
аммо шифокорлар бу восита етарли даражада химояламаслигини айтмокда

Р.Ш.: Одамларнинг глобал харакати хисобга олинса, битта давлат учун узини вируслардан химоя килиш жуда кийин. Агар эпидемия бошланса, дунёнинг турли бурчакларида янги зарарланиш холатлари кайд этилади.

Хитойнинг бутун бир шахарларни карантинга олиши ва харакатни чеклаши вирус таркалиши тезлигини ушлаб туриши керак. Агар ушбу чоралар самара берса, бу унинг таркалишини секинлаштиради, аммо барибир глобал эпидемиянинг гувохи буламиз.

Маълумки, вируснинг асл ташувчиси куршапалаклар булиб, кемирувчилар ёки бошка баъзи турдаги хайвонлар оралик турдаги ташувчи вазифасини бажарган булиши мумкин. Ухандаги хайвон бозори вирус хайвонлардан одамга юккан худудга айланди.

Фикримча, келажакда хайвондан одамга юкувчи вирусларнинг олдини олиш жуда кийин булади, чунки бу нарса даврий кузатилиб туради, сайёрамизда хайвонот олами якинида яшовчи одамлар сони купайиб борар экан, ахоли зичлиги хам бу эхтимолни оширади.

Би-би-си: ХХ асрнинг энг хавфли киргинбарот вирусларидан бири испан гриппи деб аталади. Уша вактларда эпидемия ун миллионлаб одамларнинг хаётига зомин булди. XXI асрда хам шу каби ажал вируслари пайдо булиши мумкинми?

Р.Ш.: Короновируснинг янги турини бугунги боскичда «испанка» каби халокатли була олади деб уйламаймиз, чунки у сабабли асосан жуда куп ёшлар хаётдан куз юмган. Хозирда бу холат кузатилмаяпти.

Умумий олиб караганда, «испанка»га ухшаш холат такрорланиши мумкинми? Ха, глобал хамжамият сифатида биз хар доим пандемия хавфи остида яшаймиз. Шу сабабли, вокеаларнинг бу каби ривожига тайёргарлик куриб бориш жуда мухимдир.

Аммо бугунги кунда согликни саклаш тизими анча ривожланган, тоза кислород ва антибиотиклардан фойдаланиш имконияти мавжуд, вокеалар ривожига энг яхши даражада хозирлик курдик. Эртами-кечми инфлюэнцанинг (нафас йулларининг огир яллигланиши) янги пандемияси юзага келишига шубха йук.

Энг яхши химоя – кулларни хамиша ювиш / GETTY IMAGES

Би-би-си: Интернетда ушбу вирус сунъий равишда яратилган булиши эхтимоли мухокама килинмокда. Бунинг иложи борми?

Р.Ш.: Йук, асло! Чунки бошлангич вирусни куршапалаклардан топа олдик. Яъни, у аввалдан мавжуд булган ва кейин одамга утган. Бу хакда «детектив жумбок уз ечимини топди» дейиш мумкин. Ушбу вирус лабораторияда сунъий равишда яратилмаган, биз шунчаки турлараро утиш иши билан шугулланмокдамиз.

Би-би-си: Вирусга карши вакцина кандай ишлайди?

Р.Ш.: Вирусни тасаввур киладиган булсак, у вирус заррасида — вирионда генетик маълумотларни ташийди. Вирус юзасида оксил туткичлар жойлашган булиб, улар ёрдамида вирус тананинг хужайраларига ёпишади ва инфекцияни келтириб чикаради.

Вакцинани ишлаб чикишда биз ушбу РНК занжирини оламиз ва унинг кайси кисми оксил-чангакни кодлаш учун жавобгарлигини аниклаймиз. Кейин занжирнинг ушбу алохида кисми олинади ва вакцинация килинади, бунда вирус факатгина ушбу калит оксил билан ифодаланади. Инсон антителалар ишлаб чикарувчи иммун механизми вируснинг айни шу кисмига таъсир билдириши керак.

Шундай килиб, агар антителаси бор одамга вирус юкса, у тусиб куйилади ва максадли хужайраларга киришига йул куйилмайди. Яъни, одамга юкмайди.

Яна маълумот

KgnbIrJHVQVn3UM-bvT09b_d6I0v9LRi

Инглизчани биладиган маълимлар чикяпти, лекин дарс беришни билмайди” – IELTS’дан 12 йилдан бери дарс бераётган педагог билан сухбат

“Инглиз тилини урганиш мен учун эмас экан”. “Хар доим янгидан бошлайман ва яна ташлаб куяман”. …