Главная / Маданият / ЁШЛАР ТАРБИЯСИДА ОИЛАНИНГ УРНИ

ЁШЛАР ТАРБИЯСИДА ОИЛАНИНГ УРНИ

tarbiya Оила-жамиятнинг таянчи. Фарзандларимиз онгида элу юртга, Ватанга мухаббат туйгулари оилада, яшаб турган махаллада шаклланади. Мамлакатнинг эртанги куни, тинч ва обод булиши энг олдин мана шу кичик жамиятда усиб-унаётган болаларимизга боглик. Кайси оилада, кайси махаллада тарбия яхши йулга куйилар экан, уша оила, уша махалла гуллаб-яшнайди.
Фарзанд тарбиясини качондан бошламок керак?, деган савол купчиликни уйлантиради. Купчилик олимлар унга турлича жавоб бериб келганлар. Хусусан, Ибн Сино бола тарбияси билан унинг тугилишидан аввалрок, она корнидан бошлабок шугулланиш лозим, деб жавоб берган.
Оила, одоб-ахлок ва таълим-тарбияга эътибор кон-конимизга сингиб кетган бурчларимиздандир. “Бир болага етти кушни ота-она” деган ибратли макол хам айнан халкимизга хос. Мана шу маколнинг узи хам фарзанд тарбияси, оилапарварлик биз учун нечоглик мухим эканини билдиради. Махалла ахли, айникса кексалар кучада нобоп иш килаётган бола олдидан хеч качон бепарво утиб кетмаган, шу захотиёк танбех бериб тугри йулга чакирган. Зеро, хар томонлама чиройли, одобли, гузал хулкли булиш, нафсни поклашга буюрувчи мукаддас динимиз оилага катта ахамият беради.
Оиладаги мухит ота-она уз маъсулиятларини хис килиши билан баркарор булади. Болаларнинг одобли булиб улгайиши учун ота-она билан бир каторда махалла-куй хам катта ибрат мактабидир. “Куш уясида курганини килади”, деб бежиз айтмаган халкимиз.
Фарзанд тарбиялаётган ота-она хар бир харакати, юриш туриши, муомаласи, бошкалар билан узаро муносабатида олижаноб фазилатларни намоён эта билиши керак. Чунки бола табиатан нихоятда таклидчан ва кузатувчан булади. Шунинг учун унинг атрофдагилари уз одатлари билан баъзан узлари сезмаган холда уларга таъсир киладилар. Оиладаги купол муносабатлар, куп ёлгон гапириш, ёкимсиз хатти-харакат бола тарбиясига салбий таъсир киладиган носоглом мухитни келтириб чикаради.
Фарзанд тарбиясида ота-онанинг муомаласи мухим урин тутади. Бола ота-она томонидан купол, дагал сузлар эшитиб, калтак еб катта булса, бу унинг табиатига салбий таъсир килади. Бу эса уз навбатида оиладаги носоглом мухитда тарбияланаётган боладан “маънавий касал” инсонлар шаклланади. Улар эса жамият маънавиятига хам салбий таъсир курсатади.
Оилада ота-оналар “оммавий маданият” таъсирига берилиб кетиши окибатида фарзандларнинг тарбиясига хам салбий таъсир курсатмокда.
Истиклол туфайли халкимиз чет-эл юртларини кезиб, янги халк ва урф-одатларни гувохи булиб кайтмокдалар. Шу жумладан Европа давлатларига сайр килиб келаётган фукароларимиз бугунги кунда гарб усмирлари орасида бошка мамлакатлар ёшларига караганда уюшган жиноятчилик ва зуравонликка берилиш холати юкори. Бунга сабаб болаларга керагидан ортик эркинлик берилгани экан. Уларни хозирдан айш-ишратга берилиб, турли ахлоксиз хатти-харакатларга ружу куйишдан хеч ким кайтармаслигини айтиб беришмокда.
Инсон хаёти давомида бирор шахсни узига урнак деб билади, бундан инсон у каби хаёт кечиришни, у эришган ютуклар каби муваффакиятларга эришишни, юксак чуккиларга чикишни кузлайди. Бугун жамиятнинг ёш аъзолари уз хаётлари учун бошка маданият вакилларининг фикрлаш ва хаёт тарзини урнак килиб олишлари куп муаммоларни келтириб чикармокда.
XXI асрда турли хаёт тарзлари ва гоялар ракобатга киришди. Бунда муваффакиятга эришиш учун хар бир давлат узлигини саклаган холда диний ва миллий кадриятларини бошкаларга англатишни асос килган мафкурага эга булиши лозим. Акс холда, узликни йукотиш, бебахо кадриятлардан воз кечиш кишини тараккиётдан ажратиб, уни тобе, мустакил фикри йук манкуртга айлантириб куяди. Хозирги кунда гаразли максадларни амалга ошириш учун зимдан олиб борилаётган фитналар баъзи миллатларнинг узлигини йукотишга каратилганини сезиш мумкин. Бунда эътибор худудларини эгаллаш эмас, балки инсон онгини эгаллашга йуналтирилган.
Албатта бола тарбияси ута мураккаб ва маъсулиятлидир. Бу хар бир ота-онадан уз устида мунтазам ишлашни, болалар тарбиясига оид барча маълумотлардан бахобар булиб боришни талаб этади. Фарзанд тарбияси бу шунчаки тажриба, оддий курсатма ва билимлар жамланмаси эмас, балки уз ичига диний-ахлокий билимлар, тиббиёт, этика, психология, педагогика каби сохаларига оид билимларни хам камраб оладиган мураккаб жараёндир.
Бугунги кунда оилавий тарбиянинг кийинлашуви шундаки, биринчидан, жамият тараккий этиб боргани сари хар томонлама етук инсонни шакллантириш талаблари ортиб бораверади. Бу эса оилада болага эстетик, жинсий тарбия, ахлокий тарбия бериш сифати ва куламини ошириш талабини куяди.
Таълим-тарбия, одоб-ахлок болаликдан берилгани маъкул. Расулуллох (а.с.): “Биронтангиз уз фарзандларингизни тартиб-интизомга ургатса, бу хар куни садака бергандан яхширокдир”, дея мархамат килганлар.
Болаларни интизомга ургатиш оила мустахкамлигига асос булади. Ислом шу маънода ота-оналарни уз фарзандларига соглом тарбия беришга рагбатлантиради. Хадиси шарифда “Фарзандларингизни хурмат килинг ва уларни яхши хулк билан хулклантиринг” деб таъкидланган.
Фарзанд тарбияси жараёнида бола хукукларининг камситилмаслиги талаб этилади. Оилавий тарбия ижтимоий тарбияга нисбатан болаларнинг рухий оламига, хиссиёти ва туйгуларига чукур таъсир курсатади.
Таникли педагог А.С.Макаренко беш ёшгача булган тарбия боланинг шахсияти шаклланишида ута мухим ахамиятга эга эканини кайд этиб утган. Бу хакда у шундай деб ёзган: “…тарбиянинг бош асоси беш ёшда нихоясига етади, демак, сиз беш ёшгача нима килган булсангиз, бу тарбиявий жараённинг 90 фоизини ташкил этади, кейинги тарбия эса кайта тарбиялаш негизида давом этади”. Мана шу жараёнда бола тарбиясига ута эътиборли булиш лозим.
Ёшларнинг калби ва онгида соглом хаёт тарзи, миллий ва умуминсоний кадриятларга хурмат-эхтиром туйгусини шакллантиришда, хар жихатдан баркамол этиб тарбиялашда буюк мутафаккир аждодларимиз мероси катта ахамият касб этади. Зеро, хаётнинг асл мазмун-мохиятини англаб етишга уз умри ва салохиятини багишлаган алломаларимизнинг асарларида соглом авлод тарбияси билан боглик масалаларга алохида урин берилган.
Шарк алломалари уз асарларида фарзандларга тарбия ва таълим бериш, уни маърифату маданиятга етаклаш муаммоларига эътибор берганлар.
Буюк мутафаккирлар фарзанд тарбияси, гузал ахлокнинг инсон камолотига сабаб булувчи юксак фазилат эканини таъкидлаганлар. Жумладан, Имом Бухорийнинг “ал-Адаб ал-муфрад хадислар туплами, Абу Лайс Самаркандийнинг “Танбехул гофилийн” асарларида фарзандларга юксак инсоний фазилатларни камол топтириш тараннум этилган.
Юртимиз уламолари уз асарларида фарзандининг чиройли одобидан умид килган ота-она, уни мунтазам равишда хусни хулк асоси булган муомала одобининг куйидаги кирралари билан таништириб бориши мухим эканини алохида таъкидлаганлар:

– фарзандингиз одамлар билан муомалада ширинсуз, мулойим, босик ва камтар булишига эътибор каратинг;

– одамлар хурсандчилигини бахам куриш, гам-андухидан кайгуриш, мол-мулкига хиёнат килмаслик, яхшиликка чорлаб, ёмонликдан кайтариш хусни хулк эгаларига хос фазилатлардандир. Шунинг учун фарзандингизга ана шу хислатларни болаликдан сингдириш пайида булинг;

– фарзандингизга узгалар билан муомала чогида бошкаларни гийбат килиш, узгаларни менсимаслик, обруси, бойлиги ёки мансабига караб муносабат курсатиш хам одобсизлик эканини уктириб боринг;

– ёши улуг кишилар, устозлар билан муомалада уларнинг кузига тик бокмай, гапларини жим тинглаш, саволларигагина жавоб кайтариш, буйрукларини сидкидилдан бажариш хам болалар калбига жо килишга эътибор беринг.

     Ота-боболармиз азалдан угил кизларнинг гузал хулкли, одобли булишига катта ахамият берганлар. Бинобарин, ислом динида хам ахлок имон каторига куйилади.

     Фарзанд тарбия килганда одатда угил болалар тарбияси билан купрок ота, киз бола тарбияси билан эса она шугулланади. Албатта бунда фарзанднинг савиясини инобатга олиш мухим. Болани бирор-бир ютукка эришишида, натижани куришга шошмаслик керак. Масалан икки ёшгача факат ширин суз билан, эркалаш оркали тарбия килинади. Беш ёшгача бола атрофни урганади, асосий маълумотни шу ёш оралигида эгаллайди. Бу даврда биз купрок амалий жихатдан намуна булишга уринишимиз, соглом оилавий мухитни яратишимиз зарур булади.
Оилада отанинг болаларига локайд булиши охири хунук окибатларга сабаб булади. Локайдлик ёмон иллат булиб, у бола тарбиясининг бузилишига катта йул очади. Ота сусткашлик килиб, бурчини адо этмагани ва манфаатли илм хамда яхши амални ургатмагани окибатида уз фарзандидан зарур ижобий хислатларни шакллантира ололмаган. Фарзанд хам отасининг яхши тарбиясидан махрум булиб усади. Кейинги давр эса бир оз талабчанлик ва интизомни талаб этади. Бу давр усмирлик пайти булиб, бола ок-корани айни шу даврда ажратади. Яхшиликка мукофот, ёмонликка жазо мукаррарлигини шу боскичдан урганади. Бу даврда фарзанд тугри йулга солинса, тарбияли дустларга хамрох килинса, унинг одобли булиб, яхши инсон булиши учун мухим кадам куйилади.
Одатда оналар уз болаларининг хато ва камчиликларини отасидан яширишга харакат киладилар. Айтсам уришади, боламга каттик тегади деб, йул куйган хатолари, кул урган ёмон ишларини отага айтмайдилар. Окибатда бола уз вактида танбех олмаганидан кейин бора-бора каттарок жиноятларни хам куркмасдан килавериши мумкин.
Мехр-мухаббат беришда хам меъёрни саклай билиш керак. боланинг барча айтганларини килиш, барча тугри-нотугри хатти-харакатларини маъкуллаш ёки хатто индамаслик фарзанднинг умуман тарбиясиз булиб усишига олиб келади. Ортикча талтайтириб эркалаш болани хар жихатдан сустлаштириб куяди, мехр курсатиш эса уни янада фаол булишга ундайди. Эрка усган бола факатгтна шахсий манфаатларини кузлайдиган, маъсулиятсиз булиб вояга етади.
Шунинг учун фарзанднинг баркамол инсон булиб етишида онанинг хизмати жуда зарур ва мухимдир.
Болалик чогида фарзанднинг калби ута юмшок ва таъсирга берилувчан булади. Шу боис диний таълимотларда болаларни мехр билан эркалаш, фарзанднинг болалик даврини хурсанд утказишга алохида эътибор каратилади. Айникса, киз боланинг кунгли нозик булишини хисобга олиб, уларга алохида мехр курсатишга чакирилади. Диний таълимотларда ота-она уз фарзандларига таълим-тарбия бериши хам долзарб вазифалардан деб каралади. Бу хакда Мухаммад (алайхиссалом): “Фарзандларингизга таълим беринг, чунки улар сизники булмаган вакт учун тугилганлар”, деб хар бир ота-онани боланинг уз замонаси илм-фани, таълимига бефарк карамасликка чакирганлар.
Тарбияда энг мухим восита бу мехр ва ширинсузлик билан тарбиялашдир. Бу икки восита бир булиб, болани шакллантиради. Шу жумладан, таълимни хам газаб ва жазолаш билан амалга оширмаган маъкул. Зеро, зурлаб берилган таълим бола хотирасидан тезда учиб кетади. Окибатда унинг шу сохага нисбатан кизикиши суниши мумкин. Бундан куринадики, таълимнинг аввали хам яхши тарбиядан бошланади.
Ислом таълимотида ёш авлоднинг жисмонан соглом ва бакувват булиб улгайишига жиддий ахамият берилган. Бу хакда Пайгамбаримиз (с.а.в.): “Фарзандларингизга сузиш ва камон отишни, кизларга ип йигиришни ургатинглар”, деганлар.
Бугунги кунда фарзанд тарбиясида ижтимоий муаммолардан; уяли телефонлардаги тажовузликлар хамда Ижтимоий тармоклар тури табора авж олмокда. Ушбу замонавий коммуникация воситалари мухим алока воситалари булиши билан бирга баъзи маънавияти тулик шаклланмаган суст ёшларга салбий таъсир курсатмокда. Ижтимоий тармок таъсирига тушиб колган ёшларга ота-оналар, укув муассасалари билан биргаликда ёндошиб алока воситаларининг асл мохиятини тушунтириб беришлари лозим.
Тарбиядан ташкаридан буладиган салбий таъсир бу, энг катта хатардир. Чунки фарзандга оилада бу борадаги эркинликка йул куйилмагач, у уз кизикиш ва рагбатларини кондирадиган сабабларни ташкаридан излай бошлайди. Демак, ота-она фарзандининг ташки хаётига хам катта эътибор каратиши талаб этилади. Яъни, улар фарзанди мактаб ёки коллеждан кейин каерга бориши, нима билан шугулланишини назорат килиш лозим.
Фарзандга билим олиш учун шароит яратиш хам ота-онанинг вазифасидир. Пайгамбаримиз (с.а.в.): “Илм олиш хар бир мусулмон ва муслима учун фарздир”, деб мархамат килганларида, угил ва киз фарзандларимизга илм олиш учун баробар шароитни таъминлаш кераклигини назарда тутганлар.
Ёш авлод етук ва комил шахс булиб вояга етиши учун яна бир мухим омил хаёт тарзига айланиши зарур. У хам булса “китобхонлик”. Бунинг учун юртимизда барча шароитлар яратилинган. Оммавий, илмий кутубхоналар, “Айбук” тарзидаги китоб-кафе дуконлари ва бошкалар сузимизнинг яккол мисолидир.
Ота-она фарзандига вактни унумли утказишни ургатишида восита сифатида фойдаланиши мумкин булган усуллардан яна бири-замонавий ахборот технологияларидан окилона фойдаланишдир.
Ота-она болада эстетик тарбия, гузал манзаралардан завк олиш хиссини шакллантириш учун уни узи билан бирга табиатдаги манзарали жойларга, музейларга олиб бориши ва шу билан бирга унинг калбида гузаллик латофатини сингдириши мухим.
Хулоса килиб айтиш мумкинки, мустахкам маънавий иммунитетли, узининг фикрларини равон айта оладиган, юкори марраларга эришувчан авлодни тарбиялаш учун ота-она, оила мухити жуда катта ахамият касб этади. Хеч кимга сир эмас, инсоннинг калби ва онгини эгаллаш, айникса, ёшларнинг маънавий дунёсини захарлашга каратилган турли хавф-хатарлар хам кучайиб бораётган бугунги кунда узининг кимлигини, кандай бебахо мерос ворислари эканини теран англаб, она юртга мухаббат ва садокат хисси билан яшайдиган, имон-эътикоди мустахкам ёш авлодгина мукаддас заминимизни ёт ва бегона таъсирлардан, бало-казолардан саклашга, Ватанимизни хар томонлама равнак топтиришга кодир булади.
Фарзандларимизга шундай тарбия берайлики, улар уз ота-боболарига, уз тарихи, Ватани, она тилига, миллати, динига ва анъналарига содик булиб камол топишсин.

Яна маълумот

pogudx662lujp78dq

Тугилган кун табрикотлари 2023

Киска, узок, ихчам, расмли тугилган кун хабари ва енг яхши табрик сузлари Тугилган кун мухим …