Главная / Иктисодиёт / Биз шуни кутганмидик? — Текстил ва тикув-трикотаж саноати ислохоти лойихасининг яроксизлиги хакида

Биз шуни кутганмидик? — Текстил ва тикув-трикотаж саноати ислохоти лойихасининг яроксизлиги хакида

06

Узбекистон Республикаси норматив-хукукий хужжатлар лойихаси мухокамаси порталида «Текстил ва тикув-трикотаж саноатида соханинг экспорт салохиятини юксалтиришга йуналтирилган ислохотларни янада чукурлаштириш чора-тадбирлари тугрисида»ги хужжат лойихаси эълон килинди.

Бу менинг хотирамдаги сохани бошкаришнинг мавжуд – эскирган тизимини саклаб колиш очикдан очик лобби килинаётган ва маъмурчилик ислохотини йук килишга каратилган иккинчи хужжат лойихасидир, — деб ёзади иктисодчи эксперт Юлий Юсупов. — Биринчиси «Электротехника саноатини ривожлантиришнинг кушимча чора-тадбирлари тугрисида» деб номланган эди ва у хакида уз вактида мен макола хам ёзган эдим.

Келинг, бир нечта савол куйиб, уларга жавоб берайлик:

Сохалар устидан давлат бошкаруви тизимини ислох килиш нега керак?

Айни пайтда иктисодиётнинг куплаб сохалари бозор иктисодиёти принципларига мутлако зид булган услубларда тартибга солиниб келиняпти. Тартибга солиш билан «ассоциация»лар, «концерн»лар ёки камтаргина «акциядорлик жамияти»ларига айлантирилган собик вазирликлар шугулланишмокда ва улар узига хос булмаган куйидаги функцияларни бажаришмокда:

  • Сохани ривожлантириш сиёсатини белгилаш, соха ишлаши керак буган коидаларни ишлаб чикиш (булар вазирлик, хукумат ва парламент функциясидир);
  • Мазкур сиёсатни амалга ошириш, масалан, рухсатнома, лицензия бериш, стандартлар ва бошка нарсаларни белгилаш (бу давлат агентлиги функцияси);
  • Урнатилган коидаларнинг бажарилишини назорат килиш (давлат инспекцияси функцияси);
  • Соха корхоналари манфаатларини илгари суриш (кунгилли ассоциация функцияси);
  • Тижорат фаолияти (бу билан мустакил тижорат корхоналари шугулланиши керак).

Буларнинг барчаси билан битта идора шугулланадиган булса манфаатлар тукнашуви юз бериши шундок куриниб турибди. Биз учун хаётий зарур булган ислохотнинг мохияти ушбу функцияларнинг барчасини бир биридан мустакил тузилмалар уртасида ажратилган булишига эришишдир. Чунки, битта муассасанинг узи сиёсатни белгилаб, узи уни амалга ошириши, узи шу сиёсат объекти булиши ва узини узи назорат килиши мумкин эмас, ахир. Бу соглом тафаккур чегарасидан чикиб кетган, туриб битган абсурднинг узгинаси-ку?! Лекин бугун иктисодиётимизнинг куплаб сохалари айнан мана шундай абсурд усуллар билан бошкарилмокда. Самарасизлик, монополизм ва коррупцияга хам шулар сабаб булмокда.

Хуш, ассоциациями ёки вазирлик?

Энди келинг, текстил сохасида «ислохотларни чукурлаштириш» учун бизга нималарни таклиф килишаётганини куриб чикайлик. Аллакачон эскирган «Узтекстилсаноат» ассоциациясини, «совет даври саркити» сифатида тугатиш ёки хечкурса давлат функцияларидан мосуво этилган тадбиркорларнинг кунгилли ассоциациясига айлантириш, деб уйларсиз? Сохада маъмурий тусикларни бартараф этиш ва ракобатни ривожлантириш чораларини куллашми? Тополмадингиз!

Таклиф килинаётган ишларнинг биринчиси – ном алмаштириш. «Зур» таклиф! Новация! Бизга Узбекистон текстил, тикув-трикотаж саноати ассоциациясини Узбекистон текстил, тикув-трикотаж саноати, пахта-текстил ишлаб чикариш ва кластерлари Миллий ассоциациясига айлантириш таклиф этилмокда. Бу нечанчи марта ном алмаштириш эканлигига аниклик хам киритиб утирмадим. Чунки бундай идоралар бир неча марта номини алмаштириб, уз фаолиятини мутлако узгартирмасдан келмокда.

Бу холда (бу эса энг асосийси!) янги тузилган «ассоциация» раиси ва унинг уринбосарлари лавозимга Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси томонидан тасдикланади ва статус буйича вазир ва унинг уринбосарларига тенглаштирилади. Мен раис ва унинг уринбосарларининг узларини сидкидилдан вазир ва вазир уринбосарлари деб хисоблашлари, лекин кандайдир арзимас расмиятчилик туфайли узларини бундай атай олмасликлари борасидаги хиссиётларини тушунаман. «Статусга тенглаштирилганлик» билан кифояланишга тугри келади. Албатта, алам килади. Лекин жамоа фойдаси учун нималарга рози булмайди одам…

Лойихада эски «ассоциация»нинг барча функциялари ва ваколатлари саклаб колинади, хаттоки оширилади. Яъни, идора амалда бир-бирига зид булган функцияларни бажаришда давом этади. Янги функцияларга эса, масалан, «пахта экиш учун дала майдонларини аниклаш, пахта-текстил кластерларини жойлаштириш, шунингдек, Кишлок хужалигини куллаб-кувватлаш давлат фондининг маблаглари хисобидан (хаммолиялаштириш тартибида) имтиёзли кредитларни ажратиш» кабилар киради. Энди бундай ишлар янги тузилган «ассоциация-вазирлик» маъкулловидан сунг амалга оширилади. Яна бир янги функция – «Узбекистон Республикаси божхона чегарасидан пахта толасидан йигирилган калавани олиб чикишга рухсатнома бериш». Бунга яна йигим жорий этиш режалаштирилмокда. Супер! Мана сизга, маъмурий тусикларни кискартириш ва иктисодиётни бошкаришни эркинлаштириш — иккови битта идишда!

«Ислохот» учун ресурслар

Иккинчиси. «Ассоциация» кошида «Текстил сохасини ривожлантириш ва пахта-текстил ишлаб чикариш ва кластерларни куллаб кувватлаш фонди» ташкил этиш режалаштирилмокда экан. Фондни молиялаштиришнинг асосий манбалари куйидаги маблаглар хисобланади:

  • Пахта-текстил ишлаб чикарувчилари ва кластерларига пахта экиш учун ажратилган ер майдонларининг хар бир гектаридан энг кам ойлик иш хакининг 20 фоизи микдорида йиллик ундириладиган йигим;
  • 2021 йилнинг 1 январидан бошлаб пахта толасидан йигирилган дагал калавани Узбекистон Республикаси божхона чегарасидан олиб чикиш учун рухсатнома бериш учун йигим».

Яъни, мохиятан солик ёки унга тенглаштирилган йигимлар. Бошкача килиб айтганда, «ассоциация» ишини давлат маблаглари хисобига молиялаштириш назарда тутилмокда.

Учинчиси. Миллий ассоциация «ислохотлар»ни амалга оширишни режалаштиришда фойдаланадиган бошка ресурслар имтиёз ва енгилликлар руйхати булиб, бу имтиёзларнинг катта кисми «ассоциация»нинг узи учун – аъзолари учун (соханинг барча корхоналари учун эмас) мулжалланган ва «ассоциация»нинг «хулосалари» ва «буюртма»лари асосида берилар экан. Буларнинг бариси «ассоциация»нинг хозирда мавжуд имтиёз ва ваколатларига кушимча эканини унутманг.

Яъни, соханинг туб ислохотини, халол ракобатни унутинг. Хаммасини яна амалдорлар уз кабинетидан туриб бошкаришда давом этмокчи.

Экспертлар «иктисодиётнинг стратегик сохалари» деб аталувчи (автомобилсозлик, транспорт, энергетика, табиий бойликлар казиб олиш, кимёвий, текстил, озик-овкат, электротехника ва бошка) сохаларни тартибга солиш ва монополиядан халос этишни камраб олган комплекс ислохотларни амалга оширмасдан туриб баркарор ривожланишни кафолатлаш имкони йуклигини куп ва хуб ёзишган. Соха ислохотларини сохани самарасиз бошкарув тизимини кайта ташкил килишдан бошлаш керак. «Соха бошкаруви органлари» хеч качон узини узи ислох килмаслигини унутмаслик лозим. Бундан умид килиш — утопиянинг узгинаси. Ислохотлар «тепадан» (президентдан, хукуматдан) ёки «ёнлама» (мана шундай ислохотларни утказиш учун махсус тузилган, хукуматдан мустакил булган органдан) булиши керак.

Биз маъмурий ислохотлар утказиладиган кунларни кура олармиканмиз ёки унинг утказилишини кейинги авлодларга — фарзандларимиз ва невараларимизга колдирамизми?

Яна маълумот

Rj1axTqfRwTjCISEOyi1jmaKQK8ga0NG

Captiva 5 нархи неч сум эълон

«Сaptiva 5» 221 млн 691 минг сумдан 309 млн 900 минг сумгача нархда сотувга чикарилади. …